مجموعه سخنرانی ها و موضع گیری های دکتر داریوش قنبری

تأملی بر علل خودسوزی جوانان در استان ایلام
خودکشی با اعمال شاقه، مجازات زندگی در محرومیت

بغضی تلخ در طنین صدایش پنهان شده و نمی تواند کلمات را درست ادا کند ،‌صورتش را غریبانه در چادر سیاه رنگ رو رفته اش پنهان می کند ، گویی می خواهد عقربه زمان را به عقب بازگرداند. ‌یعنی آن هنگام که پدر جانبازش در اثر گازهای خردل شیمیایی صدام ناراحتی عصبی نداشت گویی دوست داشت پدرش بجای اینکه او را در زیر رگبار مشت و لگدهایش قرار دهد او را در آغوش مهربانش می فشرد . بازگویی دوستدار اینست که تصویر خاطره یکشنبه سیاه همان روز که پدرش یکباره ، به باد کتکش گرفت و او در اقدامی جنون آمیز رو به سوی انباری نهاد و پیت نفت سپید را بر روی خود ریخت و ناگهان کبریتی که نام بی مسمای بی خطر بر روی آن نقش بسته بود را روشن کرد ، بصورتی دیگررقم خورد.

اکنون او صورتش به قدری گوشت اضافه آورده که نمی تواند در برابر آئینه ای که در کنار طاقچه ، رف و ساعت قدیمی شماطه دار خانه قرار دارد بایستد . ذهنش به روز قبل از خودسوزیش که گیسوان خرمایی رنگش را شانه زد و چشمان آبی رنگش را در آینه به تماشا نشست پرواز کرده . زهرا اکنون تنها در گوشه ای از خانه ای که روزگاری زخم بمب و گلوله های سربی را چشیده ، با اندوهی از غم شب و روزش را همچنان دوره می کند .

ناراحتیش به حدی است که نای صحبت یا بهتر بگویم حوصله پاسخ دادن به سوالات ما را ندارد ، چرا که شبنم هایی در چشمانش قندیل بسته ، اینبار بغض گلوی مرا می فشارد، سرم را از شدت غم و ناراحتی به پائین می اندازم و با خود می گویم براستی چرا باید هر روز در خیابانهای شهر ایلام آژیر آمبولانسهایی به صدا درآید و شعله های فروزان زنده آتش سرخ ، لحظه ای مشتعل شوند و دمی بعد .....

خودسوزی ناهنجاری خطرناک

خودسوزی متاسفانه امروزه در استان ایلام به عنوان یکی از ناهنجاریهای اجتماعی این منطقه بروز کرده به نحویکه سالانه بیش از 430  مورد خودسوزی موفق و ناموفق در بیمارستانهای این استان به ثبت می رسد . که در نوع خود در کشور امری بدیع ، بی سابقه و بعضا نگران کننده بشمار می آید ، به نظر می رسد خودسوزی باید با توجه به ابعاد گسترده آن هم از منظر جامعه شناسی ، روانشناسی و هم از جنبه های اقتصادی ، ‌فرهنگی و سیاسی مورد تحلیل و بررسی کارشناسانه قرار گیرد و در نهایت مسئولان هر چه سریعتر راهکارهای کوتاه مدت ، میان مدت و بلندمدت را مد نظر قرار دهند .

بر اساس مستندات و آمار سال 84 استان ایلام با 545 هزار و 63 نفر جمعیت با جمعیتی حدود 278 هزار و 504 نفر مرد و 266 هزار و 589 نفر زن جزء استانهای توسعه نیافته یا به عبارتی در حال توسعه محسوب می شود از این میان 307 هزار و 526 نفر در نقاط شهری و 237 هزار و 567 نفر در روستا زندگی می کنند .

برآورد جمعیت مرکز استان شهر ایلام 141 هزار و 915 نفر می باشد . نرخ رشد بیکاری بر اساس آمار 15 درصد می باشد اما در آمار غیررسمی این آمار بسیار بیشتر از نرخ رسمی کشور است با اینحال آمار 15 درصدی  یعنی حدود 3 تا 4 درصد بیشتر از نرخ میانگین بیکاری کشور . این استان به رغم مزیت ها و قابلیتهای اقتصادی که دارا می باشد (بیشترین مرز خاکی با کشور عراق ) متاسفانه سالهای سال است که صبورانه درانتظار توجه مسئولان به سر می برد . بسیاری از کارشناسان درگیر بودن این استان در جنگ تحمیلی و بروز برخی عواقب از جمله افسردگی پس از جنگ را عامل برخی ناهنجاریها از جمله خودسوزی می دانند . برخی دیگر کمبود مراکز فرهنگی ،ورزشی، علمی و تحصیلات تکمیلی و دانشگاهی را از جمله عوامل این پدیده ناهنجار می دانند .

شاید همین عوامل موجب شده تا استان ایلام 76% صدم درصد دانشجویان کشور را بخود اختصاص دهد . از سوی دیگر متاسفانه نبود مشاغل پایدار موجب شده تا نیروی جوان این استان عمدتاً به استانهای دیگر مهاجرت کند . کمبود مراکز فرهنگی ، تفریحی و ورزشی برای دختران و نیز پسران موجب شده تا جوانان این استان نتوانند از قابلیتها و استعدادهای مناسبی که دارا می باشند به نحو مناسب بهره گیری کنند . به اعتقاد برخی کارشناسان و جامعه شناسان مجموعه علل طولی و عرضی و نیز برخی مسایل فرهنگی دیگر را وقتی کنار هم قرار می دهی به نتیجه ای تلخ می رسیم و آن خلاء برنامه های فرهنگی ،‌ اجتماعی و تربیتی روانشناسانه از صدا و سیما یا دیگر مراکز فرهنگی و حتی استانداری و ... می رسیم که چاره ای اساسی برای کنترل این مقوله نیافته اند . هنوز نتوانسته اند فرمولی ارائه دهند تا روحیه شور و نشاط را در میان جوانان استان ایجاد نمایند .

علل خودسوزی

در این میان دکتر داریوش قنبری نماینده مردم ایلام در گفتگو با خبرنگار ما مهمترین علت خودسوزی دختران در استان را چنین بیان می کند . از نگاه جامعه شناسانه در جوامعی که سرعت تحولات اجتماعی پرشتاب است و جوامع در حال گذار محسوب می شوند نوعی وضعیت خاص بی هنجاری را ایجاد می کند که این وضعیت را اصطلاحا وضعیت آنومیک می گویند .

وی افزود: در چنین وضعیت آنومیکی هنجارها و ارزشهای سنتی اعتبار خود را از دست می دهند در حالیکه ارزشها و هنجارهای مدرنی جایگزین آنها نیز نشده اند به عبارت دیگر وضعیت ناهنجاری خاصی رقم می خورد که خود را به شکل گسیختگی روانی بروز می دهد تا در نهایت به صورت خودکشی یا خودسوزی خود را نشان دهد .

عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس تصریح کرد : با توجه به سرعت و شتابی که استان برای عبور از جامعه سنتی به جامعه مدرن دارد همین عامل موجب بروز ناهنجاریهای اجتماعی را رقم می زند ضمن آنکه معضلات اقتصادی هم از جمله عوامل موثر در بروز این پدیده باید بحساب آورد که در تشدید انومیک بودن آن رقم می خورد .

دکتر قنبری در پاسخ به این پرسش که ارتباط با نقش اقتصادی و اشتغال در استان با این پدیده (خودسوزی) به چه صورت است اظهار داشت :‌ «بطور قطع بیکاری ،‌کاهش درآمد موجب پائین آوردن نرخ امید به زندگی خواهد شدـ» .

وی افزود : فشار اقتصادی در خانواده ها بار روانی بسیار سنگینی برای دیگر افراد آنها بهمراه دارد ، ضمن آنکه در کنار این عوامل آثار و عواقب روانی پس از جنگ را نباید بدون تاثیر دانست.

این نماینده مجلس گفت :‌ «در این میان شهدا و جانبازانی که این استان در خلال دفاع مقدس هشت ساله تقدیم کرد نیز تاثیر خود را در سالهای بعد بهمراه داشته و نیز بمبارانهای وحشیانه صدام نیز عواقب روحی و روانی بسیار وخیمی را رقم زده و موجب شده تا جوانان و به خصوص دختران از نوعی اضطراب و استرس سنگین در رنج باشند و یکباره در قالب خودسوزی متبلور شود».

آری واقعا داستان استانهای جنوب غربی و غرب کشور در خلال هشت سال جنگ تحمیلی داستان شجاعت و حماسه و شور بود. اما آیا واقعا مسئولان به این موضوع می اندیشند در آن هنگام که جوانان استانهای شمالی، مرکزی، شرقی و جنوب شرقی و نیز پایتخت، در آرامش و خیال راحت درس می خواندند. فرزندان این استانها به علت بمبارانهای وحشیانه ای که گاه شبیه فیلمهای سینمایی می شد آن هم با 5، 6 اسکادران هواپیما صورت می گرفت.  یعنی آن هنگام که به مدت یکساعت، تمام شهر را بمباران می کردند به نحوی که پدافندها پس از 15 تا 20 دقیقه از شلیک آتشبارشان از کار می افتاد،  تنها نظاره گر بمبارانهایی می شدند چه حالی داشتند. بمبارانهایی که موجب می شد تا هم خانه و کاشانه و مدرسه آنها تخریب شود هم از درس و مشق جدا افتند به نحویکه به اندازه ثلث اول سال تحصیلی درس بخوانند و سپس آواره شهرهای دیگر شوند. در هنگام بحث تخصیص بودجه و سرمایه گذاری استانهای غربی کشور از قبیل ایلام، ‌کرمانشاه، کردستان، آذربایجان غربی و نیز خوزستان باید مزه تلخ عدم سرمایه گذاری را که نقش بسیار موثری در اشتغال همین فرزندان و دانش آموزان داشت را به علت شرایط جنگی بعدها ناخواسته متحمل شوند.

چنین شده که در استانهای غربی مذکور که در زمره استانهای در حال توسعه هستند قرار گیرند و عرصه بر خانواده ها تنگ تر شود و بر سر فرزندان خود به اصطلاح ناراحتی ها و سخت گیریهای بی مورد روا دارند .  

دکتر قنبری عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در خصوص اینکه نقش فشارهای خانوادگی بر خودسوزی را تا چه حد موثر می دانید می گوید : «فشار خانوادگی نقش بسیار بارزی دارد اما با اینحال نباید از یاد برد بسیاری از کسانی که خودسوزی می کنند خود سرپرست خانواده هستند».

وی افزود: «در بسیاری از خودسوزی ها زنان خانه دار و حتی پیر زنان بالای 60 سال سن هستند این نشان می دهد که صرفا بحث فشارهای اجتماعی مطرح نیست لذا چنین شده که این مقوله در بحث آنومیک و ریشه یابی هم قابل طرح باشد».

اما در عین حال به نظر می رسد رسانه های گروهی باید در این میان نقش پررنگتری را ایفا کنند و تبعات این چنین ناهنجاریهایی را تحت کنترل درآورند .

از قنبری در خصوص اینکه آیا رسانه های جمعی توانسته اند اقدمات فرهنگی ، تبلیغاتی و آموزشی از خود نشان داده اند را پرسیدیم اظهار داشت :‌ «اقداماتی که در رسانه ها و مطبوعات صورت گرفته بسیار اندک بوده و نتوانسته در سطح فرهنگ سازی بروز یابد».

وی خاطر نشان کرد : «تا حدودی تلاشهایی را ما در صدا و سیما در خصوص نفی پدیده خودسوزی یا خودکشی برنامه هایی در قالب احادیث ،‌مذهب، ادیان و سخنان بزرگان دین و معصومان و حتی قرآن داشته ایم ، اما با این حال باید گفت ‌این موارد به تنهایی نمی توانند عمق موضوع را درمان کنند . لذا باید از تمام ظرفیت های رسانه ایمان استفاده کنیم تا مشکل خودکشی را حل کنیم».

وی تاکید می کند : «باید توجه داشت خودکشی صرفا بحث فرهنگی نیست بلکه بحث اقتصادی ،‌اجتماعی و سیاسی است در چنین مواقعی صدا و سیما هم نمی تواند کار آنچنانی انجام دهد اما بطور قطع می تواند در فرهنگ سازی افزایش سطح تحمل بسیار موثر باشد ضمن آنکه باید دقت داشت وقتی طرف با فقر که امری ملموس باشد سر و کار داشته باشد در اینجا بالا بردن تحمل رنج بسیار مشکل و سخت خواهد بود».

قنبری در ارتباط با نقش شاخه های دیگر از جمله پژوهش در سطوح آموزش عالی می گوید : «باید کارهای مناسب ، مدرنی در راستای معضلات و کنترل خودسوزی و خودکشی و کنترل ریشه های آن صورت گیرد و تا زمانیکه اطلاعات درست حسابی موجود نباشد نمی توان پاسخ مساله را داد . البته در این میان کارهایی پژوهش هم توسط دانشجویان استان انجام شده اما باید اذعان داشت با توجه به عمق فاجعه بسیار اندک است».

به نظر می رسد در این میان برخی وزارتخانه ها از جمله وزارت رفاه و تامین اجتماعی بخصوص بهزیستی می تواند بطور مستقیم در کنترل پدیده خودسوزی حضور مثبت و سازنده ای داشته باشد و برخی نهادهای دیگر از جمله کمیته امداد می تواند در این میان یار و مددکار وزارتخانه مذکور باشد .

قنبری در ارتباط با عملکرد وی و دیگر نمایندگان استان برای کنترل و کاهش خودسوزی در ایلام می گوید : «سعی کرده ایم طی نشست هایی با مسئولان وزارت رفاه و تامین اجتماعی و بهزیستی ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی و استانداری و نیز وزارت بهداشت و درمان راهکارهای لازم از قبیل تخصیص بودجه ، ساخت و تجهیز بیمارستان را از یکسو و از سوی دیگر آگاهی یافتن مسئولان نسبت به این پدیده را تبیین کنیم و سعی کرده ایم مشکلات را به صورت علمی رفع کنیم».

با اینحال امیدواریم روزی شاهد این باشیم که استان ایلام با همت مسئولان دلسوز ‌، توجه نمایندگان محترم مجلس و دستگاهها و وزارتخانه های ذی ربط دیگر شاهد خودسوزی جوانانش نباشد .

 

منبع : خانه ملت  خبرنگار